Produkcja roślinna - produkcja zboża

Uwagi ogólne

Produkcję roślinną w Polsce XVI wieku na folwarku jak i w gospodarstwach chłopskich utożsamiać należy przede wszystkim z wytwarzaniem zboża. Nie znaczy to, że inne rośliny takie jak : kapusta, groch, marchew, cebula, buraki, ogórki, bób nie były uprawiane. Obsadzano nimi małe połacie gruntu, a po zbiorach służyły one prawie zawsze do konsumpcji we własnym domowym gospodarstwie. Zwykle tylko chłopi częściej sprzedawali warzywa do pobliskich miast.

Produkcja zboża

Głównym produktem wytwarzanym na folwarku i w gospodarstwach chłopskich było zboże. Brak danych o strukturze zasiewów, ale przyjmuje się, że żyto zajmowało 30 - 60 % uprawianych gruntów, owies 25 - 50 % a pszenica 5 - 20 %. Oczywiście dużo tutaj mogło zależeć od rodzaju gleby, na której wysiewano zboża - na lepszych np. w sandomierskim można było uprawiać więcej pszenicy. Zboże w XVI wieku osiągało wysokie ceny na rynku krajowym, co powodowało bardzo dużą jego opłacalność w produkcji. Ceny zbóż zestawione z płacami w XVI wieku znajdują się tutaj. Warto zapoznać się też z zasadami : Handlu i transportu zboża.

Przeciętne plony zbóż - pamiętając o wahaniach wynikających z czynników klimatycznych, glebowych - Andrzej Wyczański szacował na :

• żyto - około 8 q z 1 ha [ kwintal ( q ) - 100 kg ]
• jęczmień - 9 q z 1 ha
• pszenica - 8,5 q z 1 ha
• owies - 6 q z 1 ha

Dane te można odnieść również do gospodarstw kmiecych. Problemem, który trzeba poruszyć była możliwość wystąpienia dużej rozpiętości plonów w określonych latach. I tak na przykład w folwarkach należących do miasta Poznania w latach 1593 - 1639 notowano najniższe plony żyta wynoszące 1,4 q z 1 ha, a najwyższe sięgające 7,1 q z 1 ha.
Dalsze obliczenia tego historyka szacunkowej wielkości całkowitych plonów otrzymywanych na przeciętnym szlacheckim folwarku przedstawiały się następująco :

Wielkość plonu tuż po zbiorze		Ilość plonów przeznaczona na sprzedaż
żyto	98 q	57 q
pszenica	29 q	24 q
owies	80 q	48 q
jęczmień	22 q	15 q
Suma	229 q	144 q

Różnica w ilości zebranego i sprzedanego zboża wynikała z potrzeby pozostawienia jego części w gospodarstwie na spożycie i zasiewy.
Aby pozyskać czyste ziarno należało najpierw przeprowadzić żniwa ( zobacz : zbiór plonów ) a następnie wymłócić snopy zboża.

TABELA I : Plony 4 zbóż w Europie XVI wieku. ( Ilość ziaren ).
KRAJ	Pszenica	Żyto	Jęczmień	Owies	Cztery zboża
Niderlandy	10,4	-	8,2	4,0	7,5
Anglia	6,5	8,1	3,6	4,3	5,5
Francja	5,5	-	-	-	5,5
Hiszpania	3,5	-	-	-	3,5
Niemcy	4,7	4,2	4,5	4,3	4,4
Polska ( Korona )	4,9	4,8	6,2	4,8	5,1
Litwa	2,8	2,8	3,6	2,7	3,0
Rosja	1,7	2,8	5,0	2,2	2,9
Dane za :B. H. Slicher van Bath, Yield ratios, Wageningen 1963.

Powyżej zamieszczone dane wskazują, że w XVI wieku ziemie Korony produkowały podobne ilości zboża co Europa Zachodnia. Powoli widać jednak rysującą się różnicę między terenami, na których nakłady na produkcję roślinną były duże ( Niderlandy - jest to tzw. gospodarka intensywna ) a ziemiami, gdzie zwiększenie produkcji osiągano przez powiększenie terenów upraw ( jest to tzw. gospodarka ekstensywna ). Z tabeli wynika, że największe plony z 1 ziarna wysianego dawał jęczmień a najmniejsze na terenie korony owies i żyto. Szacunkowo przyjmuje się iż : plony wielkości 4 - 5 ziaren z jednego wysianego w przeliczeniu na kwintale wynoszą około 6 - 8 q z ha. Plon wysokości 10 ziaren około 15 q z 1 ha.

Rodzaje uprawianych zbóż

Najczęściej sianym zbożem było żyto ozime - czyli wysiewane jesienią. Można się też spotkać z żytem wysiewanym wiosną - czyli jarym. Otrzymywana z żyta mąka stosowana była do wypieku chleba. Pszenice siano przede wszystkim jako zboże ozime ( obecnie jest siane jako zboże jare ). Głównym jarym zbożem- na folwarku i w chłopskim gospodarstwie był owies. Służył on głównie na potrzeby gospodarstwa. Jęczmień wysiewano również jako zboże jare. Wytwarzano z niego głownie kasze - będące wówczas jednym z głównych składników pożywienia ( zobacz : Pożywienie ), służył także do produkcji piwa.

Drzeworyty przedstawiające różne gatunki zboża zamieszczono w GALERII, tam także znajdują się drzeworyty przedstawiające siew i zbiór zboża.