Pożywienie
Dzienna racja pokarmowa
Dzięki dość skrupulatnemu badaniu źródeł z XVI wieku, udało się historykom w przybliżeniu określić dzienne racje żywnościowe, przypadające na dwie warstwy społeczne : szlachtę ( w tym magnaterię i przeciętną szlachtę ) i najbardziej nas interesujących chłopów. Dane te wykazują dość dużą różnicę między kalorycznością pokarmu zjadanego przez przeciętnego chłopa a szlachcica. Wraz ze wzrostem zamożności rośnie spożycie tłuszczów oraz jakże istotnego dla organizmu białka. Z drugiej strony - uwzględniając niedobór pewnych składników pokarmowych, a także sezonowe ( przednówek ) występowanie poważnych braków żywności chłopi przez większość roku odżywiali się dość dobrze. Dane w poniższej tabeli należy odnosić raczej do zamożniejszej warstwy - kmieci ( pojęcie wytłumaczone jest na stronie : Podział ludności wsi ).
Składniki pożywienia
Podstawą chłopskiego pożywienia były produkty zbożowe takie jak :
Kasze, kluski, gęste zupy gotowane na mące, chleb żytni. Pszenny chleb można było spotkać w zamożniejszych domach. Ważną rolę odgrywały również warzywa, które produkowano zazwyczaj w ogrodzie przy domu. Najczęściej spożywano : groch, kapustę, rzepę, cebulę, buraki, marchew, pietruszkę, bób. Z olejów chłopi wykorzystywali przy sporządzaniu posiłków olej lniany i konopny.
Z mięs jadano wieprzowinę, drób, rzadziej wołowinę a także inne gatunki mięsa. Jego ilość uzależniona była od zamożności gospodarza. Najczęściej spożywano mięsa wcześniej zakonserwowane w procesie wędzenia, marynowania, solenia. Częste były również potrawy z ryb, a to ze względu na liczne okresy postów. ( Zobacz również : Hodowlęzwierząt ) Z owoców najczęściej jadano : jabłka, gruszki, śliwki, wiśnie i czereśnie. ( Drzeworyty na których pokazano drzewaowocowe i warzywa można zobaczyć w GALERII ).
Dość masowo pito piwo produkowane przez karczmarza ( karczma była w każdej większej wsi ), a pod koniec wieku produkowane już częściej przez dwór i rozprowadzane przez karczmarzy. Czasami w literaturze podaje się liczby spożywanego napoju - sięgają one nawet 3 litrów na dzień. Pamiętać należy, że w ówczesnym czasie był to napój o mniejszej ilości alkoholu niż obecnie wytwarzane gatunki. ( Ilustracje przedstawiające karczmy znajdują się w GALERII. )
Uwagi : Obliczenia ilości i kaloryczności pokarmu zjadanego przez personel folwarczny - czyli czeladników, wskazują dość dobre odżywianie się tych ludzi ( zobacz ). Liczba kalorii spożywanych dziennie wynosiło około 3500 kcal. Oznacza to, że zaspakajano najpotrzebniejsze potrzeby żywieniowe. Wydaje się, że tak dobrze jadali również zamożniejsi chłopi - porównaj tabelę u góry tą . Sposób odżywiania się całej wsi uzależniony był od aktualnej sytuacji - szczególne znaczenie miały okresy nieurodzajów. Na przykład w latach 1551 -1552, 1570 - 1572 tereny Rzeczypospolitej dotknęły takie wydarzenia. Powodowało to drastyczną zmianę sposobu odżywiania. Wypiekano chleb z plew, liści dębowych, otręb, na których gotowano też zupę.
Posiłki spożywano raczej mało odświętnie, najczęściej przy pracy, a w domu na ławach przy użyciu drewnianych naczyń i łyżek. Liczba posiłków spożywanych dziennie była mniejsza niż obecnie.
Warto zobaczyć : pieczenie chleba i przygotowywanie posiłku na folwarku przez dziewkę ( 35 KB ).
( Ilustracje : młyn z pracy P. Crescentyna, O pomnozeniu i ..., dodatkowo opisano go na oddzielnej stronie opisano na oddzielnej stronie; kociołek z : B. Paprocki, Koło rycerskie, Kraków po 1575 r.; pieczenie chleba i ... z pracy P. Crescentyna, O pomnozeniu i ...- wszystkie drzeworyty z XVI w. ).
Wyszczególnienie :
|
Chłop
|
Szlachcic
|
Magnat
|
Liczba kalorii
|
3500
|
5300
|
6300
|
Udział (%): tłuszczów
|
6,7
|
7,9
|
17,7
|
białka
|
11,0
|
13,6
|
18,8
|
węglowodanów
|
82,3
|
78,5
|
69,5
|
Wartość pieniężna racji
dziennej wyrażona w groszach ( poł. XVI w.) |
0,30 |
0,60 |
1,20 |
Dane za : Zarys historii Polski, pod red. J.
Tazbira, Warszawa 1980, s. 191. UWAGA : w XVI wieku 1 złoty = 30 groszy.
Można te dane porównać z : Płacami i cenami w XVI w.
|
|||
Podstawą chłopskiego pożywienia były produkty zbożowe takie jak :
Kasze, kluski, gęste zupy gotowane na mące, chleb żytni. Pszenny chleb można było spotkać w zamożniejszych domach. Ważną rolę odgrywały również warzywa, które produkowano zazwyczaj w ogrodzie przy domu. Najczęściej spożywano : groch, kapustę, rzepę, cebulę, buraki, marchew, pietruszkę, bób. Z olejów chłopi wykorzystywali przy sporządzaniu posiłków olej lniany i konopny.
Z mięs jadano wieprzowinę, drób, rzadziej wołowinę a także inne gatunki mięsa. Jego ilość uzależniona była od zamożności gospodarza. Najczęściej spożywano mięsa wcześniej zakonserwowane w procesie wędzenia, marynowania, solenia. Częste były również potrawy z ryb, a to ze względu na liczne okresy postów. ( Zobacz również : Hodowlęzwierząt ) Z owoców najczęściej jadano : jabłka, gruszki, śliwki, wiśnie i czereśnie. ( Drzeworyty na których pokazano drzewaowocowe i warzywa można zobaczyć w GALERII ).
Dość masowo pito piwo produkowane przez karczmarza ( karczma była w każdej większej wsi ), a pod koniec wieku produkowane już częściej przez dwór i rozprowadzane przez karczmarzy. Czasami w literaturze podaje się liczby spożywanego napoju - sięgają one nawet 3 litrów na dzień. Pamiętać należy, że w ówczesnym czasie był to napój o mniejszej ilości alkoholu niż obecnie wytwarzane gatunki. ( Ilustracje przedstawiające karczmy znajdują się w GALERII. )
Uwagi : Obliczenia ilości i kaloryczności pokarmu zjadanego przez personel folwarczny - czyli czeladników, wskazują dość dobre odżywianie się tych ludzi ( zobacz ). Liczba kalorii spożywanych dziennie wynosiło około 3500 kcal. Oznacza to, że zaspakajano najpotrzebniejsze potrzeby żywieniowe. Wydaje się, że tak dobrze jadali również zamożniejsi chłopi - porównaj tabelę u góry tą . Sposób odżywiania się całej wsi uzależniony był od aktualnej sytuacji - szczególne znaczenie miały okresy nieurodzajów. Na przykład w latach 1551 -1552, 1570 - 1572 tereny Rzeczypospolitej dotknęły takie wydarzenia. Powodowało to drastyczną zmianę sposobu odżywiania. Wypiekano chleb z plew, liści dębowych, otręb, na których gotowano też zupę.
Sposób jedzenia
Posiłki spożywano raczej mało odświętnie, najczęściej przy pracy, a w domu na ławach przy użyciu drewnianych naczyń i łyżek. Liczba posiłków spożywanych dziennie była mniejsza niż obecnie.
Brak w źródłach ilustracji przedstawiających posiłek chłopski w domu - dysponujemy jednak drzeworytem ukazującym chyba podstawową formę jedzenia w czasie krótkich przerw w pracy. Zastanawiający jest fakt wyrycia przez drzeworytnika nietoperza za plecami chłopa siedzącego na najdalszym planie. Sugerować to może, iż praca odbywała się już po zmroku. Trudno powiedzieć, czy jest to pańszczyzna piesza na pańskim polu, czy też praca chłopskiej rodziny na własnej ziemi.
( Ilustracja w oryginale o rozmiarach 5 cm x 3,1 cm za : T. Seweryn, Staropolska grafika ludowa, Warszawa 1956, s. 118. Drzeworyt ze zbiorów Uniwersytetu Jagiellońskiego ).
( Ilustracja w oryginale o rozmiarach 5 cm x 3,1 cm za : T. Seweryn, Staropolska grafika ludowa, Warszawa 1956, s. 118. Drzeworyt ze zbiorów Uniwersytetu Jagiellońskiego ).
 |
| Młyn |
 |
| Kociołek do gotowania |
( Ilustracje : młyn z pracy P. Crescentyna, O pomnozeniu i ..., dodatkowo opisano go na oddzielnej stronie opisano na oddzielnej stronie; kociołek z : B. Paprocki, Koło rycerskie, Kraków po 1575 r.; pieczenie chleba i ... z pracy P. Crescentyna, O pomnozeniu i ...- wszystkie drzeworyty z XVI w. ).
Komentarze
Prześlij komentarz